به گزارش گروه "رسانه‌های دیگر" خبرگزاری تسنیم، دانش رصد آسمان پرستاره با همه رازها، بخشی از میراث نیاکان انسان تا امروز است؛ گنجینه آسمان شب با ستارگان و صورت‌های فلکی‌اش، سرچشمه‌ای اسرارآمیز از میراث فرهنگی، ادبی و کنجکاوی‌های علمی آدمی از آغاز تاریخ تاکنون بوده است.
ستارگانی سوسوکنان در آسمان پهناور شب و منظره زیبایی که از آغاز خلقت بشر تاکنون با رمز و راز آمیخته بوده، همواره اندیشه و تخیل انسان را به خود مشغول داشته است. این نقطه‌های روشن کوچک از دیرباز شگفتی انسان را موجب شده تا آنجا که نام‌های برخی ستارگان و صورت‌های فلکی، بیانگر حیرت و حتی ترس مردمان دوره‌های باستانی بوده است.

  پرسه در پهنه آسمان
 نمایشگاه «در آینه آسمان» در کتابخانه و موزه ملی ملک، فرصتی فراهم کرده است تا با دستاوردهای شگفت‌انگیز دانشمندان ایرانی سده‌های گذشته در حوزه ستاره‌شناسی آشنا شویم. این نمایشگاه سفری کوتاه به آسمان تاریک شب با همه ستاره‌ها و صورت‌های فلکی‌اش است. طراحی آن نیز بر همین اساس انجام شده؛ سقف و دیوارهای نمایشگاه گویی ستاره‌باران است.
دب اصغر، دب اکبر، تنین، قیقاوس، العوا، فکه، الجاثی علی رکبتیه، شلیاق، الدجاجه، ذاتالکرسی، برساوش، ممسکالاعنه، الحوا، الحیهالحواء، السهم، العقاب، الدلفین، قطعهالفرس، فرسالاعظم، الامراهالمسلسله و المثلث، 21 صورت فلکی‌اند که از سقف نمایشگاه آویزان شده‌اند. روی دیوارها، نقش صورت‌های فلکی نقاشی شده‌ و کنار آن‌ها توضیحاتی درباره آن‌ها از نگاه منجمان و به روایت اسطوره‌های یونانی آمده است. دو ویترین در میانه نمایشگاه گذاشته شده که درون آن‌ها اصل دو نسخه خطی «صور الکواکب» و «فصول‌الطبری» به نمایش درآمده است. از روی هر کدام از آن‌ها یک نسخه چاپ عکسی تهیه شده تا در دسترس بازدیدکنندگان قرار گیرد. آن‌ها بدین‌ترتیب می‌توانند نسخه‌ای شبیه نسخه خطی چند صد ساله را ورق بزنند و متن‌ها و تصویر آن‌ها را از نزدیک ببینند و مطالعه کنند.

  آشنایی با دانشمندان ستاره‌شناس تمدن ایران و دستاوردهای آن‌ها
 سومری‌ها در دنیای باستان، نخستین مردمانی بودند که ستاره‌های آسمان را در واحدهایی به نام صورت فلکی دسته‌بندی کردند و به داستان‌ها و افسانه‌هایی چند درباره آن پرداختند. بابلیان، چینیان، مصریان، کلدانیان، ایرانیان و یونانیان در ادامه این مسیر، هر اندازه که سیر تمدنی بشر پیش می‌رفت، هریک به دانش‌ها و دستاوردهای این مجموعه افزودند. بطلمیوس کلودیوس، اخترشناس و جغرافیدان یونانی در سده دوم میلادی، ‌نخستین فردی بود که فهرستی قابل اعتماد از صورت‌های فلکی تنظیم کرد. فهرست 48 صورت فلکی مورد اشاره او بعدها تکمیل شد و در مسیر تاریخ تا امروز به 88 صورت افزایش یافته است.
بهروز امینی کارشناس نسخه‌های خطی و پژوهشگر نمایشگاه «در آینه آسمان» درباره دستاوردهای دانشمندان ایرانی در حوزه ستاره‌شناسی می‌گوید: «سرزمین ایران در سده‌های نخستین اسلامی، به روایت کتاب‌ها و نسخه‌هایی خطی که از آن زمان به دست ما رسیده، از مراکز مهم پدیدآورنده و گسترش‌دهنده ستاره‌شناسی بوده است. نام‌های دانشمندانی چون خوارزمی، ابن‌کثیر، ابومعشر بلخی، عبدالرحمن صوفی، کوشیار گیلی، ابوریحان بیرونی، عمر خیام نیشابوری، خواجه نصیرالدین طوسی، قطب‌الدین شیرازی، غیاث‌الدین جمشید کاشانی، عبدالعلی بیرجندی و ملامظفر گنابادی درخششی فراوان در پهنه علوم و دانش‌های زمانه بویژه در حوزه نجوم داشته است. متون تاریخی را که زیر و رو می‌کنی، نام رصدخانه‌هایی مجهز و بزرگ مانند نیمروز (زابل)، جندیشاپور، شیراز، اصفهان، مراغه، تبریز و سمرقند در آن‌ها جلوه‌گر شده است».
وی می‌افزاید: «منجمان مسلمان در هزاره‌ای که از ورود نجوم ریاضی از منابع ساسانی، هندی و یونانی به عرصه فرهنگی نیرومند عباسیان عراق در سده‌های دوم و سوم هجری گذشت، مجموعه‌ای از آثار ارزشمند و متنوع در این حوزه تألیف و تدوین کردند. نجوم ایرانی- اسلامی به عنوان یکی از شاخه‌های ارزشمند میراث فرهنگی و تمدنی سرزمین کهن ایران، چهار دوره را از سر گذرانده است. نخست، دوره همگونی و تلفیق نجوم ریاضی دوره ساسانی، هند و یونان باستان با نجوم عامیانه عربی پیش از اسلام، دوم دوره تحقیقات گسترده‌ای که در آن برتری نجوم بطلمیوسی رسمیت یافت، سوم دوره شکوفایی نجوم اسلامی و پیشرفت آن و سرانجام دوره چهارم این دانش ارزشمند وارد مرحله رکود شد. در این دوره با وجود آن که نجوم سنتی اسلامی با شور و اشتیاق مورد توجه قرار داشت، دیگر با ابتکار و خلاقیت علمی همراه نبود».
به گفته وی، شاید بتوان گفت انسان هزاره‌ها پیش از آن که بتواند کره خاکی را بشناسد، بطور نسبی شناختی دقیق از آسمان به دست آورده بود. نقشه آسمان در واقع بسیار زودتر از نقشه زمین به دست انسان کشیده شده بود. زمانی که خورشید دامان خود را از آسمان جمع می‌کرد و پهنه‌ای بی‌پایان از سیاهی به همراه نقطه‌هایی درخشان بالای سر انسان شکل می‌گرفت، اندیشه‌ای در سر او افتاد؛ این که به شناخت ناشناخته‌هایی بپردازد که هر شب در آسمان پهناور، پیش رویش قرار می‌گرفت.

  نابغه‌های ستاره‌شناسی در سده‌های سوم و چهارم هجری
 دسته‌هایی از ستارگان در گوشه‌ای از آسمان با یکدیگر شکل‌ها و صورت‌هایی می‌ساختند، همین صورت‌ها در ذهن کاوشگر انسان روایت‌ها، داستان‌ها و اسطوره‌هایی پدید آوردند. این تصویرها از کشیدن خط‌های فرضی از ستاره‌ای به ستاره‌ای دیگر پدید می‌آمدند و ستارگان را در مجموعه‌هایی با نام صورت فلکی (Constellation) جای می‌دادند.
«عبدالرحمان صوفی» دانشمند ریاضیدان و ستاره‌شناس بزرگ ایران در سده‌های سوم و چهارم هجری نخستین اخترشناسی بود که کهکشان صورت فلکی امراه‌المسلسله (Andromeda) را در نزدیکی ستاره سیزدهم این صورت فلکی کشف کرد. هنوز دانشمندان متحیرند که وی چگونه بدون داشتن تلسکوپ این سحابی را کشف کرده است. او گروه جنوبی ستارگان «البقر الابیض» را پس از دریافت گزارش‌های دریانوردان عرب در مجمع‌الجزایر مالایا (مالی) نام‌گذاشت؛ این مجموعه اکنون «ابر ماژلانی بزرگ» نامیده می‌شود. صوفی درباره رنگ ستاره شعرای یمانی (Sirius) گفته است که تغییر نمی‌کند. این ادعا بعدها با بهره‌گیری از وسایل پیشرفته تأیید شد، در حالی که سنکا، بطلمیوس و اشمیت آن را متغیر به قرمز و سفید و زرد تشخیص داده بودند. این دانشمند بزرگ ایرانی کتاب صورالکواکب را به عربی نگاشت. خواجه نصیرالدین طوسی 200 سال بعد آن را به فارسی برگرداند. عبدالرحمان صوفی تصویر 48 صورت فلکی دنیای باستان را با دقتی باورنکردنی رسم کرد، به شکلی که نقش‌های این کتاب تا میانه‌های سده 19 میلادی مرجع اصلی اخترشناسی در اروپا بود. نام عبدالرحمان صوفی به پاس کشفیات و خدمات‌اش به علم اخترشناسی در زمینه مدار 1 و˚22 جنوبی و نصف‌النهار 7 و˚12 شرقی کره ماه به ثبت رسیده است.
کتاب «صور الکواکب» یادگار برجسته عبدالرحمان صوفی ریاضیدان و ستاره‌شناس بزرگ ایران در سده‌های سوم و چهارم هجری است که نسخه‌ای منحصربه‌فرد از آن به همراه ترجمه‌ای از خواجه نصیرالدین طوسی در گنجینه نسخه‌های خطی کتابخانه و موزه نگهداری می‌شود. این کتاب ارزشمند که به دلیل دربرداشتن نقاشی‌های رنگی همه صورت‌های فلکی، نسخه‌ای کم‌نظیر و منحصربه‌فرد در جهان به شمار می‌آید تاکنون به زبان‌های گوناگون ترجمه شده است. دوستداران فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی می‌توانند از این صورت‌های فلکی که به شیوه‌ای جذاب در نمایشگاه «در آینه آسمان» عرضه شده‌اند، بازدید کنند.
این نمایشگاه جذاب با چیدمانی از بخش‌های محتوایی و طراحی تشکیل شده است. در بخش نخست با روایت‌نامه صورت‌های فلکی نوشته شرمین نادری روبه‌رو می‌شویم. در پایان این بخش، نگاهی طنز به صورت‌های فلکی نوشته مهری سراج، بیننده را با فضایی متفاوت روبه‌رو می‌کند. در بخش سوم؛ صورت‌های فلکی به روایت دو نسخه خطی صور الکواکب به شماره ثبت 6037 و فصول الطبری به شماره ثبت 3333 به نمایش درآمده‌اند.
نمایشگاه «در آینه آسمان»، 21 صورت فلکی نیمکره شمالی از مجموعه چهل و هشت‌گانه صورت‌های فلکی دنیای باستان را به همراه تصویر و نقشه هر یک در کنار توضیحاتی از منابع و مآخذ قدیم و جدید به نمایش درآورده است. در این مجموعه، دو نسخه از گنجینه نسخه‌های خطی کتابخانه و موزه ملی ملک یعنی صورالکواکب اثر عبدالرحمان صوفی و فصول الطبری اثر محمدکاظم طبری، منبع اصلی در تصویر و متن تابلوها بوده‌اند که هر دو نیز برای بازدید علاقه‌مندان در ویترین‌های ویژه در نمایشگاه جای گرفته‌اند.
این نمایشگاه از نیمه خرداد گشایش یافته و دوستداران علوم و دانش‌های ایرانی می‌توانند تا پایان مرداد ماه به تماشای شگفتی‌های آسمان از دریچه صورت‌های فلکی مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک بنشینند. برای تماشای صورت‌های فلکی در کتابخانه و موزه ملی ملک از ساعت 8:30 تا 16:30 به مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک به نشانی «میدان امام خمینی، سردر میدان مشق، محوطه تاریخی باغ ملی» سربزنید.

منبع:ایران